Historia haftu kaszubskiego

Grafika: Małgorzata Bądkowska/czec.pl
Jedną z najważniejszych i najbardziej rozpowszechnionych form sztuki ludowej Kaszub jest hafciarstwo, którego początki przypadają na wiek XIII. W tym właśnie czasie powstawały klasztory żeńskie – norbertanek w Żukowie i cysterek (później benedyktynek) w Żarnowcu – z których wywodzi się tradycja tego rzemiosła. Siostry zakonne zajmowały się przede wszystkim zdobieniem szat liturgicznych oraz czepców (złotogłowiów), używając do tego złotych bądź srebrnych nici. Uczyły one również hafciarstwa dziewczęta z okolicznych domostw, a jedną z ich ostatnich uczennic była Marianna Okoniewska, której wnuczki zostały najsłynniejszymi hafciarkami żukowskimi.
Haft kaszubski czerpie inspiracje z przyrody i charakteryzuje się dominacją motywów roślinnych. Często można spotkać wzory kwiatowe, takie jak bratki, chabry, dzwonki, koniczynki, margaretki, niezapominajki, słoneczniki, goździki, lilie i róże. Występują również motywy zaczerpnięte z obcych środowisk, jak np. owoc granatu, palmeta, tulipan czy akant. Często w kompozycjach haftu kaszubskiego można znaleźć motyw „drzewa życia”, którego gałęzie nie mogą się krzyżować, nakładać ani przeplatać, ponieważ życie człowieka powinno być proste i przejrzyste. Kolorystyka haftu kaszubskiego rozwijała się w stronę coraz żywszych barw, by ostatecznie doprowadzić do wyodrębnienia siedmiu podstawowych kolorów. Wzornictwo występujące w hafciarstwie wykorzystuje się również w innych dziedzinach sztuki ludowej Kaszub. Od XIX wieku zaczęły powstawać różne szkoły haftu kaszubskiego upowszechniające i propagujące to rzemiosło. Najważniejszym momentem dla podtrzymania tradycji tego rękodzieła było jednak założenie przez Teodorę i Izydora Gulgowskich w 1906 roku skansenu we Wdzydzach Kiszewskich oraz zorganizowany wówczas kurs hafciarski. Ważną rolę w rekonstrukcji i przywróceniu świetności dawnemu haftowi kaszubskiemu odegrały też Franciszka Majkowska, która prowadziła kursy hafciarskie (przed i po II wojnie światowej) oraz Zofia i Jadwiga Ptach, związane z ośrodkiem żukowskim. Obecnie hafciarstwo jest jednym z kluczowych elementów kaszubskiej kultury.

Do najważniejszych twórczyń i twórców haftu kaszubskiego należą:

  • Jadwiga Cyperska,
  • Irena Dobberstein,
  • Wanda Dzierzgowska,
  • Helena Gros,
  • Monika Hildebrand,
  • Małgorzata Jażdżewska,
  • Alicja Jelińska,
  • Bolesława Kaniowska,
  • Małgorzata Kassin,
  • Mirosława Kazana,
  • Leokadia Małgorzata Kosznicka,
  • Melania Małe,
  • Maria Nowicka,
 
 
  • Lucyna Pakura,
  • Maria Płotka,
  • Jadwiga Potrykus,
  • Jadwiga Ptach,
  • Marianna Ptach,
  • Paulina Ptach,
  • Zofia Ptach,
  • Bernadeta Maria Reglińska,
  • Patryk Regliński,
  • Alicja Serkowska,
  • Edmund Szymikowski,
  • Jadwiga Wandtke,
  • Ewa Wendt.