Historia literatury​

Historia literatury

Za najstarszy zabytek zawierający elementy języka kaszubskiego uważa się „Dutki ziemskie” datowane na 1402 rok. Są to zapiski gospodarcze z Brześcia Kujawskiego stworzone przez osobę pochodzącą z terenów obecnych Kaszub. Na rozwój piśmiennictwa kaszubskiego wpłynęła jednak przede wszystkim reformacja, ponieważ część pastorów ewangelickich na Pomorzu Zachodnim próbowała przekładać książki do nabożeństw i śpiewniki na język kaszubski, którego używali ich wierni. W ten sposób w 1586 roku pastor z Bytowa Szymon Krofej wydał „Duchowne piesnie D. Marcina Luthera i inszich naboznich męzow. Z niemieckiego w slawięsky jęzik wilozone…”.

Florian Ceynowa (1817-1881) był prekursorem literackiej kaszubszczyzny oraz ojcem regionalizmu kaszubskiego. Za początek literatury kaszubskiej uznaje się jego dwa teksty, które ukazały się w 1843 roku w jednym z warszawskich czasopism. Zasłużył się kaszubszczyźnie tłumacząc i wydając różne teksty oraz opracowując jej gramatykę. Kładł nacisk na naukowe podejście i utrzymywał kontakt z uczonymi z różnych krajów. Od 1866 przez dwa lata wydawał pierwsze kaszubskie czasopismo „Skôrb kaszébskosłovjnskjé mové”. Hieronim Derdowski (1852-1902) był następnym ważnym twórcą piszącym po kaszubsku, w 1880 roku powstała jego poetycka epopeja „O panu Czôrlińsczim co do Pucka po sécë jachôł”.

Na początku XX wieku zaczęła powstawać grupa literatów kaszubskich nazywana Młodokaszubami. Kładli oni duży nacisk na odrębność językową Kaszubów, którą postrzegali jako podstawę dla budzącego się na przełomie XIX i XX wieku kaszubskiego ducha. Na czele tej grupy stanął dr Aleksander Majkowski (1876-1938), który od 1908 roku wydawał czasopismo „Gryf”. Jest on jednak znany przede wszystkim jako autor najwybitniejszego utworu w języku kaszubskim – epopei „Żëcé i przigodë Remusa” (1938). Powieść ta była już wielokrotnie wydawana i została przetłumaczona na język polski, angielski, francuski i niemiecki.

Następną ważną grupą literatów kaszubskich byli tzw. Zrzeszeńcy. Na początku koncentrowali się oni wokół pisma „Zrzesz Kaszëbskô”, wydawanego w Kartuzach w latach 1933-1939. Do liderów tej grupy należeli: Aleksander Labuda, Jan Trepczyk, Jan Rompski i Franciszek Grucza. Czasopismo wydawane przez Zrzeszeńców miało na celu przyczynić się do odrodzenia Wielkiego Pomorza. Uważali oni kaszubszczyznę za odrębny język słowiański. Początki ich twórczej działalności przypadły na początek lat 30. XX wieku. W swoim dorobku mogą poszczycić się wieloma ważnymi dziełami, opracowywali również słowniki, spośród których najbardziej znany jest „Słownik polsko-kaszubski” Jana Trepczyka (1994).

Wielu autorów piszących po kaszubsku debiutowało po zakończeniu II wojny światowej. Ważne dzieła tworzyli m.in. Jan Piepka, Alojzy Nagel i Jan Drzeżdżon. Do najbardziej rozpoznawalnych pisarzy współczesnych zalicza się Stanisława Pestkę, Stefana Fikusa, Eugeniusza Pryczkowskiego i Stanisława Jankę. Ten ostatni znany jest również z bardzo ważnego dla rozwoju literatury kaszubskiej tłumaczenia „Pana Tadeusza” Adama Mickiewicza na język kaszubski. Z młodszego, zaczynającego po 1990 roku, pokolenia pisarzy warto wymienić: Idę Czaję, Romana Drzeżdżona czy Tomasza Fopke. Obecnie dostępnych jest wiele pozycji w języku kaszubskim, zarówno dla dzieci (np. seria przygód Weronki – dziewczynki z Kaszub), jak i dla dorosłych. Największy zbiór literatury kaszubskiej można znaleźć w Muzeum Piśmiennictwa i Muzyki Kaszubsko-Pomorskiej w Wejherowie.

Wybrane najważniejsze postacie w dziejach literatury kaszubskiej:

  • ks. Szymon Krofey,
  • Michał Mostnik,
  • Krzysztof Celestyn Mrongowiusz,
  • dr Florian Ceynowa,
  • Hieronim Derdowski,
  • dr Aleksander Majkowski,
  • Jan Karnowski,
  • ks. dr Leon Heyke,
  • Franciszek Sędzicki,
  • ks. prof. Bernard Sychta,
  • Aleksander Labuda,
  • Jan Rompski,
  • Jan Trepczyk,
  • Stefan Bieszk,
  • ks. Franciszek Grucza,
  • Alojzy Bogumił Budzisz,
  • Leon Roppel,
  • Jan Piepka,
  • Józef Ceynowa,
  • Paweł Szefka,
  • Tadeusz Bolduan,
  • Anna Łajming,
  • Augustyn Necel,
  • Lech Bądkowski,
  • Franciszek Fenikowski,
  • prof. Edward Breza,
  • dr Jan Drzeżdżon,
  • Stefan Fikus,
  • Izabella Trojanowska,
  • Róża Ostrowska,
  • Stanisław Pestka,
  • prof. Józef Borzyszkowski,
  • prof. Jerzy Samp,
  • ks. prof. Jan Perszon,
  • Felicja Baska-Borzyszkowska,
  • Stanisław Janke,
  • dr Eugeniusz Pryczkowski,
  • Elżbieta Pryczkowska,
  • Ida Czaja,
  • Artur Jabłoński,
  • Tomasz Fopke,
  • Hanna Makurat.