Rzeźba​

Rzeźbiarstwo na Kaszubach jest powszechne od początku XX wieku i stanowi jedną z najbardziej rozwiniętych dziedzin sztuki ludowej na tym obszarze. Twórcami rzeźby kaszubskiej byli zwykle amatorzy i samoucy, a ich dzieła eksponowano najczęściej w ramach przydrożnych kapliczek i krzyży, tzw. Bożych Mąk. Miejsca te często nadal są przedmiotem czci i opieki, wokół których część mieszkańców gromadzi się by śpiewać pieśni maryjne i się modlić. Rzeźby artystów ludowych można było znaleźć także na podwórkach lub wkomponowane w fasady domów.

Podstawowy materiał rzeźbiarski na Kaszubach stanowiło pozbawione sęków i słojów drewno, głównie lipowe, ale wykorzystywano też inne gatunki: sosnowe, dębowe, olchowe czy topolowe. Po wyrzeźbieniu figury były zwykle polichromowane, niekiedy również opatrywane elementami metalowymi w celu zabezpieczenia przed niesprzyjającymi warunkami atmosferycznymi. Rzeźby kaszubskie charakteryzują się zwartością, statycznością i słabo rozczłonkowaną bryłą. Figury najczęściej są sytuowane frontalnie. Rzeźby polichromowane utrzymuje się zwykle w ograniczonej kolorystyce, na którą składają się biel, róż, czerń, brąz, czerwień i żółć.

Początkowo kaszubskie rzeźbiarstwo sięgało przede wszystkim po tematykę religijną. Głównymi motywami byli święci i postacie boskie. Najczęściej przedstawiano w różnych odsłonach Jezusa Chrystusa i Matkę Boską, których twarze miały przyciągać szczególną uwagę. Spośród świętych największą popularnością cieszył się św. Jan Nepomucen, który chroni dobytek przed powodzią. Innymi świętymi, którzy dość często pojawiali się w przedstawieniach rzeźby kaszubskiej byli św. Roch i św. Rozalia – opiekunowie osób zakaźnie chorych, oraz św. Józef, św. Mikołaj i św. Barbara.

Obecnie artyści nadal często sięgają po motywy sakralne i wykonują rzeźby zgodnie z tradycją sztuki ludowej. Zakres tematyczny jednak znacznie się poszerzył, a formy wykonania nierzadko uwspółcześniły. Inspiracją stała się otaczająca artystów przyroda – zwierzęta, martwa natura, oraz życie codzienne – rybołówstwo, żniwa, rolnictwo czy życie wiejskie. Często przedstawia się ludzi przy pracy, ale też sięga po tematy związane z historią, sprawami społecznymi czy nawet polityką. Oprócz tradycyjnych rzeźb z drewna wykonuje się również zabawki, jak np. koniki na biegunach, gwizdki czy ptaszki. Niekiedy do form rzeźbiarstwa zalicza się również snycerkę i ryt, które można spotkać m.in. na okiennicach. Rzeźbiarstwo na Kaszubach jest jedną z najprężniej rozwijających się dziś dziedzin sztuki ludowej.

Wybrani kaszubscy rzeźbiarze, których dzieła można oglądać w regionalnych muzeach:

  • Apolinary Pastwa (1899-1985),
  • Izajasz Rzepa z Redy (1904-2000),
  • Alfred Lubocki (1914-1993),
  • Józef Chełmowski z Brus (1934-2013),
  • Władysław Lica (1928-1989),
  • Henryk Hewelt (1936-1995),
  • Leon Golla (1923-1992),
  • Otylia Szczukowska (1900-1974),
  • Czesław Birr z Mściszewic,
  • Franciszek Menczykowski z Czerska,
  • Józef Semmerling,
  • Zenon Pepliński z Sierakowic,
  • Irena Brzeska z Kożyczkowa.

Więcej informacji

„Pod słońce” – Irena Brzeska
(Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji Chmielno)
„Irena Brzeska. Artystka niepokorna”
(Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie)
„Dusza Kociewia – twórczość ludowa na Kociewiu – rzeźba”
(Dusza Kociewia)
„Rzeźbiarze Ziemi Kaszubskiej” (sztukakaszub)
„Historia rzeźby na Kaszubach” (sztukakaszub)
„Park Rzeźby Kaszubskiej Hel” (Adrian Kurowski)