Najcenniejszym zabytkiem Kartuz i jednym z najcenniejszych na Pomorzu jest XIV-wieczna gotycka świątynia(współcześnie Kolegiata), unikalna w skali kraju będąca świadectwem działalności zakonu Kartuzów.

Niegdyś kompleks wokół Kolegiaty wyglądał zupełnie inaczej – większość budynków, m.in. niemal wszystkie eremy (domy zakonników) oraz krużganki, nie zachowały się do dnia dzisiejszego. Przetrwał tylko jeden erem oraz umieszczony przy nim fragment tzw. wielkiego krużganka. Fragment małego krużganka pełni dzisiaj rolę spowiednicy. Budowę kościoła rozpoczęto w 1381 roku z inicjatywy gdańskiego patrycjusza Jana Thiergarta. Murowaną świątynię konsekrowano w październiku 1403 roku.

Charakterystycznym elementem kartuskiej świątyni jest jej barokowy dach w kształcie wieka trumny, który symbolizuje ideę życia zakonnego ojców Kartuzów – memento mori. Warto też wspomnieć, że w kartuskiej Kolegiacie organizowany jest co roku w lato Kartuski Festiwal Muzyki Organowej i Kameralnej.