Pochodzenie i etymologia nazwy Kaszuby nie jest do końca znana. Przyjmuje się, że Kaszubi wywodzą się od plemion słowiańskich zamieszkujących tereny obecnego Pomorza, gdzie pojawili się prawdopodobnie w VI wieku. Zaczęły wówczas stopniowo powstawać odrębne plemiona o strukturze władzy opartej na starszyźnie plemiennej, a następnie przywództwo obejmowali lokalni książęta. W X wieku wspomniani Pomorzanie zamieszkiwali przede wszystkim obszar wybrzeża Morza Bałtyckiego pomiędzy Wisłą a Odrą.

Pierwsze użycie nazwy Kaszuby pojawiło się jednak znacznie później, bo w wieku XIII. Badacze nie są do końca zgodni, czy pierwsza pojawiła się nazwa ludu czy określenie terenu. Uważa się jednak, że pierwszą wzmiankę o Kaszubach jako ludności można znaleźć w wydanej 19 marca 1238 roku bulli papieża Grzegorza IX, w której książę Bolesław I tytułowany jest księciem Kaszub. Przez wzgląd na to wydarzenie w ten dzień obchodzony jest współcześnie Dzień Jedności Kaszubów. Natomiast nazwa Kaszuby jako ziemi pierwszy raz pojawiła się w latach 1249-1253 na pieczęci księcia Pomorza Zachodniego Barnima I – Cassubie.

Znaczenie nazwy „Kaszuby” stanowiło ciekawe zagadnienie dla uczonych już od czasów średniowiecznych. Wówczas kronikarze przyjmowali pogląd, że nazwa ta pochodzi od długich i szerokich szat, które podobno nosili Kaszubi. Układały się one w fałdy (huby), dlatego „kasz hubi” miało oznaczać „układany w fałdy”. Następna koncepcja etymologiczna nazwy Kaszuby pochodzi z przełomu XIX/XX wieku, kiedy doszukiwano się powiązań z litewskim słowem „kuzabas”, czyli otwór w kamieniu młyńskim, przez który wsypuje się zboże. Współcześnie najczęściej przyjmuje się, że wyraz „kaszuby” oznacza niezbyt głębokie wody, które są porosłe wysoką trawą, odnajduje się również powiązania z młynami oraz miejscami położonymi nad wodą.

Istnieje kilka koncepcji odnośnie do tego, skąd pochodzą Kaszubi i co oznacza ich nazwa. Jedną z najbardziej prawdopodobnych wersji jest ta, że przybyli oni nad Bałtyk z obszaru dzisiejszej Ziemi Chełmińskiej, Mazowsza bądź Podlasia. Inna hipoteza mówi, że Kaszubi są Słowianami z Półwyspu Bałkańskiego, z czym wiąże się również próba wyjaśnienia pochodzenia ich nazwy. W ramach tej koncepcji uważa się, że część z nich przejęła nazwę od starożytnego ludu Kasopajów (słowiańska forma Kassopoi lub Kassopaioi), a następnie wyruszyła nad Bałtyk. Obecnie badacze zwykle przyjmują, że Kaszubi są ludem pochodzenia iliryjskiego.