Instrumenty

Bazuna

Bazuna – jest to instrument dęty o kształcie długiej, wąskiej trąby. Jej długość może przybierać od jednego do dwóch i pół metra (chociaż współcześnie spotyka się nawet dłuższe). Bazunę wykonuje się z konarów lub pni, najczęściej brzozy, klonu, olchy, wierzby bądź lipy. Najpierw usuwa się korę i dzieli materiał na dwie równe części, następnie wydrąża się środek, a na koniec łączy obie części wikliną lub metalowymi obręczami. Tak powstały instrument dodatkowo zanurza się w wodzie, co zabezpiecza go m.in. przed odkształceniami. Ostatnim elementem jest ustnik, który wykonuje się z drewna lipowego. Dawniej bazuna była wykorzystywana jako instrument sygnalizacyjny i ostrzegawczy, zwłaszcza przez rybaków w przypadku mgły czy dużej fali. Jej dźwięki pomagały również porozumiewać się pasterzom, ale używano jej także do celów obrzędowych (np. do wypędzania złych mocy, witania Nowego Roku) oraz podczas wielu różnych uroczystości (np. obrzędu Ścinania Kani).

„Bazuna – dźwięki kaszubskiej tradycji” – warsztaty
(Narodowy Instytut Muzyki i Tańca)
„Bazuna” (Telewizja Kaszuby)

Burczybas

Burczybas (bùrczibas, bąk) – jest to instrument perkusyjny wydający burczące dźwięki, który należy do grupy tzw. bębnów pocieranych. Wykonany jest z małej drewnianej beczki (zwykle z sosnowych, świerkowych lub wierzbowych klepek) oraz ogona z końskiego włosia, który jest przymocowany na środku jednego z denek. Zdarzało się również, że burczybas konstruowany był z garnka lub puszki, a końskie włosie zastępował sznur. Do gry na tym instrumencie potrzebne są dwie lub trzy osoby – jedna trzyma instrument, druga polewa ogon wodą, a trzecia pociera i ciągnie włosie, wydobywając z niego dźwięk. Burczybas obecny jest na Kaszubach od co najmniej XIX wieku. Często używany był przez kolędników w okresie świąt Bożego Narodzenia i Nowego Roku. Obecnie wykorzystują go przede wszystkim zespoły ludowe jako instrument basowo-perkusyjny.

Warsztaty „Jak powstaje burczybas” (Narodowy Instytut Muzyki i Tańca)

Diabelskie skrzypce

Diabelskie skrzypce (diôbelsczé skrzëpce) – jest to instrument strunowo-perkusyjny służący przede wszystkim do rytmicznego hałasowania. Da się jednak wydobyć z niego również bas, stanowiący niekiedy podstawę harmoniczną dla melodii ludowych. Istnieją różne wersje tego instrumentu, jednak zasadnicza konstrukcja każdej z nich jest podobna. Niektórzy uważają, że diabelskie skrzypce przypominają swoim kształtem miotłę, ponieważ podobno zwykły grać na nich czarownice.

Diabelskie skrzypce składają się przede wszystkim z długiego, osiągającego nawet dwa metry, drewnianego kija. Jest on zakończony wyrzeźbioną głową diabła z brodą w spiczastym kapeluszu, do którego ronda przyczepione są różne metalowe blaszki, dzwonki czy talerze, dzwoniące przy każdym ruchu. Wzdłuż kija naciągnięte są zwykle 2-3 druciane struny oraz przymocowane jest do niego drewniane lub metalowe pudło rezonansowe, często wypełnione różnego rodzaju brzękadłami, grzechoczącymi przy potrząsaniu. Na diabelskich skrzypcach gra się, trzymając je w pozycji pionowej, poruszając we wszystkie strony, stukając o podłogę, potrącając brzękadłami, szarpiąc struny i uderzając w pudło drewnianym kijkiem.

Diabelskie skrzypce znane są na Kaszubach od XIX wieku. Początkowo grało się na nich podczas różnego rodzaju obrzędów powiązanych z Bożym Narodzeniem, Nowym Rokiem, karnawałem i Wielkanocą. Dawniej na Kaszubach obecny był również zwyczaj związany z nocą zaduszkową poprzedzającą dzień Wszystkich Świętych, kiedy grało się na cmentarzach. Wynikało to z wierzenia, że w tę noc pokutujące dusze zmarłych mają okazję na zbawienie, aby jednak tego dokonać zmuszone są przedrzeć się na cmentarz pilnowany przez diabły i upiory. Diabelskie skrzypce wykorzystywane były wówczas do robienia hałasu i odstraszania złych duchów. Obecnie instrument ten jest głównie używany przez zespoły folklorystyczne i kapele ludowe, w których pełni funkcję perkusyjną i basową. Diabelskie skrzypce stanowią bardzo ważny element kulturowej tożsamości Kaszubów.

„Diabelskie skrzypce” (Muzeum Zachodniokaszubskie w Bytowie)
„Instrumenty z duszą”, odc. 9 – Skrzypce diabelskie
(Narodowy Instytut Muzyki i Tańca)
„Mistrz Tradycji” – Tadeusz Makowski
(Gminny Ośrodek Kultury Sportu i Rekreacji Chmielno)
„Diabelskie skrzypce – z dawnych czasów” (koscierzyna24 Info)
„Warsztaty budowy skrzypiec diabelskich”
(Narodowy Instytut Muzyki i Tańca)